मोठी कारवाई! चार वर्षांखालील मुलांसाठी ‘या’ खोकल्याच्या सिरपवर आता बंदी

केंद्र सरकारने नुकतीच एक महत्त्वाची घोषणा करत चार वर्षांखालील मुलांसाठी काही विशिष्ट खोकल्याच्या सिरप्सचा वापर बंद केला आहे. ही कारवाई मुलांच्या सुरक्षेचा मुद्दा लक्षात घेत करण्यात आली आहे.

तसेच, औषध नियंत्रण प्राधिकरणाने औषधांच्या लेबलेवर आणि पॅकिंगवर स्पष्ट चेतावणी लिहिण्यास सांगितले आहे.

(Cough Syrup Ban In India)

या निर्णयामागे मुलांच्या सुरक्षेचा मुद्दा असून, औषधांमध्ये वापरण्यात येणाऱ्या क्लोरफेनिरामिन मालेएट आणि फेनिलएफ्रिन हायड्रोक्लोराइड या संयुगांमुळे धोका निर्माण होऊ शकतो, असे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. त्यामुळे अशा औषधांवर ‘चार वर्षांखालील मुलांसाठी वापर निषिद्ध’ अशी स्पष्ट चेतावणी लेबल आणि पॅकेजवर देणे आता बंधनकारक करण्यात आले आहे.

या निर्णयामुळे अ‍ॅस्कोरिल, अ‍ॅलेक्स, टी-मिनिक यासारख्या OTC (ओवर-द-काउंटर) सिरप्सवर प्रभाव पडणार आहे. लहान वयातील मुलांसाठी औषध वापरण्यापूर्वी डॉक्टरांचा सल्ला घेणे अत्यंत आवश्यक आहे. OTC औषधे सुरक्षित वाटली तरी ती वय, वजन आणि स्थितीप्रमाणे अपायकारक ठरू शकतात.

कोणत्या औषधांवर बंदी? –

Ascoril Flu Drops

Alex (Glenmark)

T-Minic (Haleon)

Maxtra (Zuventus Healthcare)

या औषधांमध्ये chlorpheniramine maleate आणि phenylephrine hydrochloride हे घटक असतात, जे अनेकदा सर्दी आणि अ‍ॅलर्जीवर उपचारासाठी वापरले जातात. आता हे सर्व “Fixed Dose Combination (FDC)” प्रकारातली ही औषधे वापरण्यावर तसेच, उत्पादन करणे व विक्री करणे यावर बंदी घालण्यात आलेली आहे.

महत्त्वाचे मुद्दे :

केंद्र सरकारने ४ वर्षांखालील मुलांसाठी काही OTC (over-the-counter) खोकल्याच्या औषधांवर बंदी घातली आहे.

Chlorpheniramine maleate आणि Phenylephrine hydrochloride या घटकांमुळे संभाव्य धोके असल्याने ही बंदी लागू करण्यात आली आहे.

15 एप्रिल 2025 रोजी अधिसूचना जारी करत औषधांच्या वापरावर बंदी

केंद्र सरकारने १५ एप्रिल २०२५ रोजी अधिसूचना जारी करत काही विशिष्ट FDC (Fixed Dose Combination) औषधांच्या वापरावर बंदी घातली आहे. ही औषधे अनेक प्रसिद्ध ब्रँड नावांखाली OTC स्वरूपात डॉक्टरांच्या प्रिस्क्रिप्शनशिवाय बाजारात विकली जातात. ही औषधे सामान्यतः सर्दी, खोकला आणि अ‍ॅलर्जीवर वापरली जातात, पण आता 4 वर्षांखालील मुलांसाठी ती धोकादायक असल्याचे समोर आले आहे.

‘हे’ आहे कारण

या औषधांमध्ये वापरले जाणारे दोन प्रमुख घटक:

Chlorpheniramine maleate – अँटीहिस्टामिन औषध आहे जे अ‍ॅलर्जी रोखते.

Phenylephrine hydrochloride – नाकातील रक्तवाहिन्या आकुंचन करून सूज कमी करणारे औषध आहे.

या दोन्हीचा संगम असलेल्या FDC औषधांमुळे लहान मुलांमध्ये संभाव्य दुष्परिणाम होऊ शकतात. म्हणून DTAB (Drugs Technical Advisory Board) व Subject Expert Committee ने हे औषध वापरणे अयोग्य ठरवले आहे.

सरकारने या औषधांवर बंदी घालण्यामागे संभाव्य धोके खालीलप्रमाणे आहेत:

1. श्वासोच्छवासाच्या समस्या (Respiratory Issues):

या औषधांतील Phenylephrine हा घटक रक्तवाहिन्या आकुंचन करतो, ज्यामुळे नाकातील सूज कमी होते. परंतु, लहान मुलांमध्ये हे औषध श्वास घेण्यात अडथळा निर्माण करू शकते.

काही प्रकरणांमध्ये गंभीर स्वरूपाचा श्वसन बंद होण्याचा धोका संभवतो.

2. अलर्जी किंवा रिअ‍ॅक्शन (Allergic Reactions):

Chlorpheniramine maleate हे अँटीहिस्टामिन आहे, पण यामुळे लहान मुलांमध्ये उलटी, झोप येणे, चक्कर येणे यांसारख्या प्रतिक्रिया होऊ शकतात.

काही वेळा तीव्र अ‍ॅलर्जिक रिअ‍ॅक्शन (Anaphylaxis) देखील होऊ शकते.

3. हृदयाचे ठोके वाढणे (Irregular Heartbeat):

Phenylephrine मुळे हृदयाचे ठोके वाढणे (Tachycardia) किंवा अनियमित ठोके जाणवू शकतात.

लहान वयात हृदयावर परिणाम होणे धोकादायक ठरते.

4. जास्त झोप किंवा सुस्ती येणे (Excessive Drowsiness):

अँटीहिस्टामिन्समुळे मुलांमध्ये फार झोप येणे, हालचाल कमी होणे, सुस्ती येणे यांसारखे परिणाम दिसू शकतात, जे मेंदूच्या क्रियाशीलतेवर परिणाम करू शकतात.

5. औषधाचे चुकीचा डोस दिला जाणे (Dosing Errors):

OTC औषधे पालक कधी कधी अंदाजाने देतात. लहान वयात शरीर लवकर प्रतिक्रिया देतं, त्यामुळे औषधाचे प्रमाण जास्त झाल्यास गंभीर दुष्परिणाम होण्याची शक्यता असते.

ही औषधे मोठ्यांना फायदेशीर असली, तरी लहान मुलांच्या शरीराची रचना वेगळी असल्यामुळे तीच औषधे त्यांच्यासाठी अपायकारक ठरू शकतात. त्यामुळे डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय कोणतेही औषध देऊ नये.

औषध कंपन्यांना काय सूचना दिल्या आहेत?

औषधांच्या लेबलेवर स्पष्टपणे नमूद करणे गरजेचे आहे की, “हे औषध चार वर्षांखालील मुलांसाठी वापरू नये.”

उत्पादन, वितरण आणि विक्रीसाठी नव्याने लेबल अपडेट करणे बंधनकारक करण्यात आले आहे.

उद्योग क्षेत्राची प्रतिक्रिया:

औषध उद्योगातील काही कंपन्यांनी सांगितले की, ही बंदी थोडी अचानकपणे आली असून, औषध मागे घेण्याच्या प्रक्रियेसाठी काही कालावधी मिळायला हवा होता. तसेच काही कंपन्यांनी लगेच लेबल अपडेट करण्याची प्रक्रिया सुरू केली आहे.

आंतरराष्ट्रीय पार्श्वभूमी:

अमेरिकेच्या FDA (Food and Drug Administration) ने देखील याआधी Phenylephrine या घटकावर प्रश्न उपस्थित करत OTC औषधांमधून त्याचा वापर कमी करण्याची सूचना केली होती. त्यांनी देखील हे घटक “नाक बंद होण्याच्या उपचारात प्रभावी नाहीत” असे नमूद केले आहे.