दिव्याची अमावस्या कधी? पूजा विधी आणि महत्तव जाणून घ्या

आषाढ दर्श अमावस्या, ज्याला दिव्याची अमावस्या किंवा दीप अमावस्या असेही म्हणतात, हा हिंदू धर्मात विशेष महत्त्व असलेला दिवस आहे. हा दिवस आषाढ महिन्यातील अमावस्येला साजरा केला जातो, जो सामान्यतः जुलै किंवा ऑगस्ट महिन्यात येतो.

या दिवशी दीपपूजन आणि पितृपूजन यांना विशेष महत्त्व आहे, कारण असे मानले जाते की या दिवशी पितरांचा आत्मा पृथ्वीवर येतो आणि दीपाच्या प्रकाशाने त्यांना शांती मिळते. आज येथे आषाढ दर्श अमावस्येचे महत्त्व, दीपपूजन कसे करावे, आणि या दिवसाबद्दल संपूर्ण माहिती सविस्तर दिली जात आहे.

यंदा दीप अमावस्या 24 जुलै 2025 गुरुवारी साजरी केली जाणार आहे.

आषाढ दर्श अमावस्येचे महत्त्व

पितृपूजन आणि शांती: आषाढ अमावस्या ही पितरांच्या स्मरणासाठी आणि त्यांच्या आत्म्याच्या शांतीसाठी समर्पित आहे. या दिवशी पितरांना तर्पण, पिंडदान आणि दान केले जाते. असे मानले जाते की या अमावस्येला पितरांचा प्रभाव अधिक असतो, आणि त्यांना प्रसन्न केल्याने कुटुंबाला सुख-शांती मिळते. या अमावस्येला दिव्याची अमावस्या म्हणण्याचे कारण म्हणजे या दिवशी दीपप्रकाशाने पितरांना मार्ग दाखवला जातो. दीपक लावून पितरांना अंधारातून मुक्ती मिळते आणि त्यांचा आत्मा प्रकाशाकडे जातो.

आध्यात्मिक महत्त्व: अमावस्या हा अध्यात्म आणि साधनेसाठी शुभ दिवस मानला जातो. या दिवशी उपवास, जप, तप आणि दान केल्याने पुण्य मिळते. विशेषतः आषाढ अमावस्या ही पवित्र नद्यांमध्ये स्नान करण्यासाठी आणि पूजा करण्यासाठी विशेष मानली जाते.

पर्यावरणीय महत्त्व: आषाढ महिना हा पावसाळ्याचा काळ आहे, आणि या अमावस्येला शेतकरी आणि ग्रामीण भागातील लोक पिकांच्या समृद्धीसाठी प्रार्थना करतात. दीपपूजनाने नकारात्मक ऊर्जा दूर होते आणि सकारात्मकता येते, अशी श्रद्धा आहे.

आषाढ दर्श अमावस्येला दीपपूजन कसे करावे?

दीपपूजन हे या दिवसाचे मुख्य विधी आहे. खाली दीपपूजनाची पद्धत सविस्तर दिली आहे:

साहित्य:

तांब्याची किंवा मातीची पणती (दिवा)

तूप किंवा तीळ/खाद्यतेल

कापसाच्या वाती

कापूर

अगरबत्ती

फुले, हळद-कुंकू, अक्षता (तांदूळ)

गंध, चंदन

तीळ, जौ किंवा गहू (पितरांसाठी तर्पणासाठी)

दूध, साखर, तूप (प्रसादासाठी)

पवित्र जल (गंगाजल)

ताम्हन किंवा पूजेची थाळी

दीपपूजनाची पद्धत:

सकाळी लवकर उठून स्नान करावे. शक्य असल्यास नदी, तलाव किंवा पवित्र जलाने स्नान करणे श्रेयस्कर.

स्वच्छ वस्त्र परिधान करावे आणि पूजेची तयारी करावी.

घरातील स्वच्छ आणि पवित्र जागी (देवघर किंवा मोकळी जागा) पूजा स्थान तयार करावे.

चौक मांडून त्यावर तांब्याची किंवा मातीची पणती ठेवावी.

पणतीत तूप किंवा तीळाचे तेल भरावे आणि कापसाची वात तयार करून ठेवावी.

पूजेला सुरुवात करण्यापूर्वी संकल्प करावा. उदाहरण: “मी (आपले नाव) आज आषाढ दर्श अमावस्येच्या पवित्र दिवशी पितरांच्या शांतीसाठी आणि कुटुंबाच्या कल्याणासाठी दीपपूजन आणि तर्पण करीत आहे.”

पणतीत वात लावून ती दक्षिण दिशेला तोंड करून प्रज्वलित करावी, कारण दक्षिण दिशा ही पितरांची दिशा मानली जाते.

दीपाला हळद-कुंकू, अक्षता आणि फुले अर्पण करावी.

दीप प्रज्वलन करताना खालील मंत्र म्हणावा:

“ॐ दीपज्योतिः परब्रह्म दीपज्योतिर्जनार्दनः। दीपो हरति मे पापं संध्यादीप नमोऽस्तु ते।।”

(अर्थ: दीप हा परब्रह्म आहे, तो माझे पाप नष्ट करतो. संध्याकाळच्या दीपाला माझा नमस्कार.)

पितरांना आवाहन करून त्यांना तीळ, जौ आणि जल अर्पण करावे. खालील मंत्र म्हणता येईल:

“ॐ पितृभ्यः स्वधाय नमः।”

पितरांच्या नावाने तर्पण करावे. यासाठी तीळ, पाणी आणि गहू वापरावे.

पूजेनंतर प्रसाद तयार करावा (उदा., दूध, साखर, तूप यांचा नैवेद्य).

गरजूंना अन्न, वस्त्र किंवा पैशाचे दान करावे. तीळ, गहू, तांदूळ यांचे दान विशेष शुभ मानले जाते.

कापूर प्रज्वलित करून दीपाची आरती करावी.

पितरांना आणि देवांना प्रार्थना करून पूजा समाप्त करावी.

दीप सूर्यास्तानंतरही काही काळ प्रज्वलित ठेवावा.

संध्याकाळचे दीपपूजन दिव्यांची पूजा या प्रकारे करावी

घरातील दिवे स्वच्छ करून एकत्र मांडावे.

या दिवशी घरातले सर्व दिवे, कंदिल, निरांजने, समया वगैरे स्वच्छ कराव्यात.

दिव्यांभोवती रांगोळी घालून ते प्रज्वलित करतात.

त्यांची पूजा करतात. पुढील मंत्राने दिव्याची प्रार्थना करतात

”दीप सूर्याग्निरुपस्त्वं तेजसां तेज उत्तमम्‌| गृहाण मत्कृतां पूजां सर्वकामप्रदो भव॥”

अर्थ:

”हे दीपा, तू सूर्यरूप व अग्निरूप आहेस. तेजा मध्ये तू उत्तम तेज आहेस. माझ्या पूजेचा तू स्वीकार कर आणि माझ्या सर्व इच्छा पूर्ण कर.”.

या दिवशी कणकेचे गूळ घालून केलेले उकडलेले दिवे किंवा पुरण घालून केलेली दिंडे पक्वान्न म्हणून खातात.

अशा एका कणकेच्या दिव्यामध्ये तुपाची वात ठेवून तो देवापुढे ठेवावा.

पूजेदरम्यान शांत आणि सकारात्मक वातावरण ठेवावे.

मांसाहार, मद्यपान आणि तामसी आचरण टाळावे.

त्यानंतर दिव्यांची कहाणी ऐकावी ज्याने आयु-आरोग्य व लक्ष्मी यांची फलप्राप्ती यामुळे होते, असं धार्मिक ग्रंथात सांगितले आहे.

पौराणिक संदर्भ: हिंदू शास्त्रांनुसार, अमावस्येला चंद्राची शक्ती कमी असते, त्यामुळे नकारात्मक शक्तींचा प्रभाव वाढतो. दीपप्रकाशाने या शक्तींना दूर ठेवले जाते. आषाढ अमावस्येला यमराज आणि पितरांचे विशेष स्मरण केले जाते. महाराष्ट्रात, आषाढ अमावस्येला दीपपूजनासोबतच गावातील विहिरी, नद्या आणि पवित्र स्थळांवर दीपदान करण्याची प्रथा आहे. काही ठिकाणी, या दिवशी पितरांसाठी विशेष खाद्यपदार्थ बनवले जातात आणि त्यांचे तर्पण केले जाते.

दीपप्रकाशाने वातावरणातील नकारात्मक ऊर्जा कमी होते आणि सकारात्मकता वाढते. तूप किंवा तीळाच्या तेलाच्या दिव्याने पर्यावरण शुद्ध होते. या दिवशी उपवास करणे किंवा सात्विक आहार घेणे शुभ मानले जाते. काही लोक संपूर्ण दिवस उपवास करतात आणि सूर्यास्तानंतर पूजा करून उपवास सोडतात.

या दिवशी करावयाच्या गोष्टी:

नदी, तलाव किंवा गंगाजल मिसळलेल्या पाण्याने स्नान करावे.

गरजूंना अन्न, वस्त्र, तीळ, गहू किंवा पैशाचे दान करावे.

ॐ नमो भगवते वासुदेवाय, गायत्री मंत्र किंवा महामृत्युंजय मंत्राचा जप करावा.

पितरांचे स्मरण करून त्यांना तर्पण आणि पिंडदान अर्पण करावे.

नदी, तलाव किंवा घराजवळील पवित्र ठिकाणी दीप ठेवावा.

या दिवशी टाळावयाच्या गोष्टी:

मांसाहार, मद्यपान आणि तामसी आचरण टाळावे.

अनावश्यक वादविवाद किंवा नकारात्मक विचार करू नयेत.

घरात अंधार ठेवू नये; दीप किंवा प्रकाश ठेवावा.

तरुणांसाठी प्रेरणा:

आषाढ दर्श अमावस्येचे दीपपूजन हे केवळ धार्मिक विधी नसून, आपल्या पूर्वजांप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा आणि सकारात्मक ऊर्जा निर्माण करण्याचा मार्ग आहे. तरुणांनी या दिवशी आपल्या कुटुंबासोबत एकत्र येऊन पूजा करावी, दान करावे आणि पर्यावरणाच्या रक्षणासाठी दीपप्रकाशासारख्या पर्यावरणपूरक परंपरांचा अवलंब करावा. हे आपल्याला आपल्या मुळांशी जोडते आणि जीवनात सकारात्मकता आणते.

आषाढ दर्श अमावस्या हा पितरांच्या शांतीसाठी आणि कुटुंबाच्या कल्याणासाठी विशेष दिवस आहे. दीपपूजनाने नकारात्मकता दूर होते आणि सकारात्मकता वाढते. वरील विधी आणि नियमांचे पालन करून तुम्ही या दिवसाला अधिक अर्थपूर्ण बनवू शकता.